Reconstructie van de sociale, culturele en ecologische impact van een stuwdam in Suriname

In de tentoonstelling Soengoe Kondre / Verzonken leven in het Nieuwe Instituut vertelt curator Vincent van Velsen het verhaal van de Marrons wiens woongebied in het binnenland van Suriname overstroomde na voltooiing van de Afobaka-stuwdam in 1964. De tentoonstelling geeft door middel van doorgegeven verhalen, beelden en archiefstukken een stem aan de mensen die de prijs betalen van zulke grootschalige projecten, uitgevoerd onder het mom van ‘vooruitgang’ en economische groei. In een nieuwe film kijkt Miguel Peres dos Santos kritisch naar de historische, koloniale beeldvorming rond de kwestie.  Soengoe Kondre / Verzonken leven is van 16 september tot 2 maart 2024 te zien bij het Nieuwe Instituut.

De Afobaka-stuwdam werd in de Surinamerivier aangelegd om één enkele aluminiumsmelterij van stroom te voorzien. Na de voltooiing van de dam in 1964 overstroomde een gebied ter grootte van de provincie Utrecht. Duizenden inwoners, met name Marrons (afstammelingen van tot slaaf gemaakte Afrikaanse mensen die zich in de achttiende eeuw in de binnenlanden vestigden), zagen niet alleen hun dorpen, maar ook een deel van hun identiteit en zelfvoorzienende manier van leven onder water verdwijnen. Tot op de dag van vandaag hebben de Marrons te maken met de voortdurende dreiging van overstromingen en met de vervuiling veroorzaakt door de mijnbouw in het gebied.

Voor de tentoonstelling Soengoe Kondre / Verzonken leven laat curator Vincent van Velsen zien hoe het leven en de cultuur in het gebied eruitzagen voordat het water begon te stijgen, binnen welke historische en economische context zo’n ingrijpend besluit als de bouw van de dam genomen kon worden en welke blijvende sociale, culturele en ecologische impact die heeft.

De tentoonstelling

Van Velsen interviewde mensen uit Marron-gemeenschappen die de aanleg van de dam, de overstroming en een gedwongen volksverhuizing meemaakten. Hij reconstrueert de geschiedenis uit hun persoonlijke herinneringen, ondersteund door archieffoto’s, ontwerptekeningen, documentaires en andere ‘bewijsstukken’.

De archieven laten vaak het uitgesproken eenzijdige wereldbeeld, racisme en geweld zien, waarmee het verhaal van de Afobaka-stuwdam is omgeven. Sommige materialen kunnen door bezoekers als onprettig of schokkend worden ervaren. Zoals de foto’s van fotojournalist Willem van de Poll (1895-1970), die in de jaren veertig en vijftig de omgeving en de mensen vastlegde en de enige beschikbare beelden zijn van het gebied uit deze periode. Zijn reportages weerspiegelen de vooroordelen van de tijd waarin ze werden gemaakt: hij verbeeldt inwoners van Suriname vaak naakt, geëxotiseerd en ‘primitief’.

Kunstenaar en filmmaker Miguel Peres dos Santos vult Van Velsens reconstructie aan met een film die hij speciaal voor de tentoonstelling maakte. Aan de hand van eigen opnamen en archiefbeelden kijkt hij kritisch naar de historische beeldvorming en keert hij het koloniale perspectief rond het stuwdamproject om.

Onderzoeksproject en lezingen

De tentoonstelling is onderdeel van het langer lopende onderzoeksproject Soengoe Kondre, dat Vincent van Velsen samen met Daphne Bakker en Miguel Peres dos Santos initieerde en ontwikkelde onder de in het Engels vertaalde titel Submerged Heritage. Vanuit hun analyse van ontwikkelingen rond de Afobakadam willen zij een debat aanwakkeren over de impact van het Nederlandse kolonialisme en het geglobaliseerde kapitalisme, door verschillende aspecten te belichten, zoals ecologische verwoesting, uitputting van hulpbronnen, het verlies van cultuur en identiteit, ontheemding en sociaaleconomische afbraak. Er werden eerder vier lezingen bij het Nieuwe Instituut georganiseerd, waarin uiteenlopende deskundigen dit thema belichtten.