Gepubliceerd op 28 januari 2025

Omvangrijk overzicht van de Duitse expressionistische Max Pechstein in Kunsthal

Expo

De dynamische en kleurrijke composities van Max Pechstein zijn van grote invloed geweest op de ontwikkeling van de beeldtaal van het expressionisme. Veel van zijn werk weerspiegelt een zoektocht naar een harmonieuze relatie tussen mens en natuur. Aan de hand van ruim vijftig schilderijen – aangevuld met prenten, houtsneden, tekeningen, foto’s en persoonlijke voorwerpen van de kunstenaar – toont de Kunsthal vanaf 28 maart zijn brede oeuvre.

Max Pechstein begint eind negentiende eeuw zijn carrière als decoratief schilder in Zwickau, waarna hij naar Dresden verhuist om te studeren aan de Koninklijke Kunstacademie. Hij sluit zich in 1906 aan bij Die Brücke, een invloedrijke kunstbeweging waartoe ook kunstenaars als Ernst Ludwig Kirchner en Emil Nolde behoren. De naam symboliseert de ambitie van kunstenaars een brug te slaan naar een nieuwe kunstbenadering, los van de gevestigde normen van de academische kunst. Vroeg werk van Pechstein, waaronder het olieverfschilderij Meisje in het woud (1910), laat zien hoe realistische weergaven van de werkelijkheid binnen de schilderkunst plaatsmaken voor felle kleuren, ruwe, expressieve penseelstreken en vormexperimenten.

Verlangen naar de natuur

Als kunstenaar is Pechstein op zoek naar harmonie, een streven dat zowel in zijn keuze van onderwerpen als in zijn kleurgebruik naar voren komt. Zijn concept van harmonie is nauw verbonden met de relatie tussen mens en natuur. Zo laat hij zich inspireren door zijn reizen naar het Oost-Pruisische vissersdorp Nida (Nidden), waar Pechstein lange periodes doorbrengt. Dit schilderachtige dorpje staat bekend als een van de oudste kunstenaarskolonies van Europa. Pechstein beschouwt deze plek, net als vele andere kunstenaars, als een paradijs en vindt inspiratie in de natuurrijke omgeving. Ook Leba, een vissersdorp in toenmalig Pruisen, dient veelal als onderwerp voor zijn werk. In de periode dat Pechstein hier verblijft, schildert hij in levendige kleuren de haven, vissersboten en vissers, en later in zijn carrière ook Avond in de haven van Leba (1951). Een schilderij dat bijna licht uitstraalt vanwege de felle tinten geel en blauw. Pechstein is nauw betrokken bij de mensen uit deze dorpen. Hij gaat regelmatig met hen mee het land of de zee op en legt dit met zijn camera vast. De talrijke foto’s die hij tijdens deze momenten maakt, laten zien hoe Pechsteins dynamische composities van het plattelandsleven in zijn schilderijen en prenten tot stand zijn gekomen.

Palau-eilanden

Geïnspireerd door Paul Gauguins schilderijen van Tahiti en de Marquesas, vertrekt Pechstein naar de Palau-eilanden, die destijds deel uitmaken van het Duitse koloniale rijk. Dagboekfragmenten van zijn verblijf op de eilanden geven inzage in de belevingswereld van de kunstenaar. Zijn reis moet vroegtijdig worden afgebroken vanwege het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, maar de kunstenaar keert in gedachten vaak terug naar deze plek van verlangen. Eenmaal terug in Berlijn, put hij uit zijn herinneringen aan Palau en baseert hij zijn kleurrijke olieverfschilderijen op de schetsen die hij daar van de paradijselijke omgeving heeft gemaakt. Hij schildert de ruisende palmbomen, tropische bloemen en helderblauwe watervallen die zich op de eilanden bevinden, en ook de lokale bevolking – al vissend en varend – brengt hij tot leven op zijn canvas.

Contrasten

Met zijn werk verkent Pechstein de tegenstelling tussen het eenvoudige plattelandsleven en de verfijnde stedelijke wereld. Zowel in zijn schilderijen als in zijn prenten, die een groot onderdeel van zijn oeuvre beslaan, benut Pechstein de expressieve kracht van scherpe licht-donkercontrasten. Hiermee legt hij de mensen op het platteland levendig vast, in tegenstelling tot de portretten die hij maakt van onder anderen zijn zoon – statig gekleed in smoking – verschillende kennissen en zichzelf, vaak afgebeeld met een rokende tabakspijp. Ondanks de grote verschillen tussen het leven op het platteland en de stad, tracht Pechstein in al zijn portretten de innerlijke wereld van zijn geportretteerden te vangen.

Entartete Kunst

Net als veel andere modernistische kunstenaars wordt Pechstein gecensureerd door het naziregime en wordt zijn werk bestempeld als Entartete Kunst. In 1937 hangen zestien van zijn werken in de beruchte Entartete Kunst-tentoonstelling, die door de nazi's werd georganiseerd. Pechstein wordt ontslagen als kunstdocent en zijn werk wordt verwijderd uit Duitse musea. Ondanks deze onderdrukking blijft Pechstein schilderen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt zijn studio vernietigd en gaat veel van Pechsteins werk verloren. Na de Tweede Wereldoorlog gaat hij als docent aan de slag voor de Berlijnse Kunstacademie. In zijn latere werken herneemt Pechstein veel essentiële thema’s uit zijn carrière, maar herinterpreteert deze met een nieuwe intensiteit van kleur. Pechstein overlijdt in 1955.