Nieuw ontdekt portret van Erasmus te zien in Fenix

’’Ik ben een wereldburger, overal thuis, of liever, een vreemdeling voor allen,’’ schreef Erasmus (1466-1536) aan zijn collega-theoloog Zwingli. Anne Kremers, directeur Fenix: ‘'Erasmus is de beroemdste Rotterdammer en de migrant bij uitstek. Als de celebrity wetenschapper van zijn tijd reist hij heel Europa door. Bij zijn motto ‘heel de wereld is mijn vaderland’ stelt Fenix de vraag: geldt dat ook voor jou?'’ Het nieuwe kunstmuseum over migratie opent op 16 mei de deuren en doet dat meteen met een kunsthistorische primeur: een tot nu toe onbekend portret van Desiderius Erasmus, geschilderd in het atelier van niemand minder dan Hans Holbein de Jonge. 

Het kleine paneel (18 x 14 cm) wat afkomstig is uit een privécollectie van een Nederlandse familie dook eind 2022 op bij een veiling in Londen en is nu een van de topstukken van het nieuwe kunstmuseum over migratie.

Erasmus – de beroemdste Rotterdammer en een echte wereldburger – reisde door heel Europa en werd meerdere keren geportretteerd door Holbein. In 1523 schilderde Holbein de Rotterdammer in drie portretten, die zich tegenwoordig bevinden in de collecties van het Louvre, de National Gallery in Londen en het Kunstmuseum Basel. Dit recent opgedoken schilderij is onderdeel van een tweede reeks kleinere Erasmusportretten van rond 1530. Het was uit deze serie dat in Londen een onbekend exemplaar op de veiling opdook.

Fenix liet technisch onderzoek uitvoeren in het atelier van het Mauritshuis en vroeg verschillende kenners, waaronder de Holbein-expert Dr. Bodo Brinkmann, conservator van Kunstmuseum Basel, naar het kunstwerk te kijken. De experts bevestigden allen zowel de datering als de maker van het paneel.

Het schilderij is afkomstig uit een privécollectie van een Nederlandse familie, die het schilderij sinds einde van de 19de eeuw in bezit had. In het Nederlands museaal kunstbezit beschikt alleen het Mauritshuis over twee onomstreden werken van Hans Holbein de Jonge. Daar komt met het portret van Erasmus nu dus een derde exemplaar bij. Zowel het Rijksmuseum als het Mauritshuis beschikken over Erasmusportretten die in het verleden aan Holbein waren toegeschreven. Museum Boijmans Van Beuningen beschikt sinds 2013 over een klein Erasmusportret van de hand van Lucas Cranach dat geïnspireerd is op Holbein.

Erasmus

Desiderius Erasmus Roterodamus was de celebrity wetenschapper van zijn tijd. Beroemd vanwege zijn filosofische en theologische publicaties die razendsnel en wijdverspreid gelezen werden. Ondanks dat Erasmus vond dat het geschreven woord superieur was aan het beeld, hing zijn portret in studeerkamers en vorstenverblijven door heel Europa. Als geen ander beheerste hij in beeld en tekst het medialandschap van toen. Zijn netwerk onderhield hij ondertussen met een onvoorstelbaar groot aantal brieven waarvan meer dan drieduizend bewaard zijn gebleven. 

Hij reisde als een heuse Europeaan zijn hele leven over het gehele continent. Van Rotterdam en Deventer naar Parijs, Leuven, Londen, Lyon, door Italië, langs Turijn, Perugia, Florence, Bologna, Rome en Napels. De laatste jaren van zijn leven verbleef hij veel in Bazel, waar hij ook zou overlijden. In die Zwitserse stad heeft Erasmus waarschijnlijk Hans Holbein de Jonge (1497/98-1543) ontmoet, de schilder die hem meermaals zou portretteren.

Holbein

Net als Erasmus reisde Hans Holbein de Jonge (1497/98-1543) door Europa en bouwde hij een glanzende carrière op, die zou eindigen aan het hof van de Engelse koning Henry VIII. Daar schilderde hij, naast Henry zelf, twee vrouwen van de koning (Jane Seymour en Anna van Kleef) en verschillende hovelingen. Holbein wordt beschouwd als één van de grootste portretschilders van de 16de eeuw en zijn beperkte oeuvre is verdeeld over de grote museumcollecties in de wereld.