Abdelkader Benali te gast op het Rotterdamse Boekenbal

In maart is het weer Boekenweek, met dit jaar als thema ‘Bij ons in de familie’. Uitagenda Rotterdam sprak met auteur Abdelkader Benali over familie, hoe je van een nieuwe woonplaats je thuis maakt en zijn liefde voor Rotterdam. 

Je bent als vierjarige met je familie van Marokko naar Nederland verhuisd, en jullie moesten je deze nieuwe, onbekende plek eigen maken. Hoe was het voor jou en je familie om van Rotterdam een thuis te maken?
Het was een avontuur om van het Marokkaanse platteland naar de stad te verhuizen. We kwamen terecht in een schimmelig huis in Mathenesse, in Rotterdam-West, met een buurvrouw die de hele dag sigaretten rookte. Maar ik vond het prachtig. Thuis waren we met z’n achten, dus dat was een chaotische boel. Een georganiseerde chaos, dat wel, maar in een huishouden met zes kinderen is het soms zoeken naar je eigen plek. Ik ging veel op onderzoek uit in de buurt, maakte vriendjes, zo leerde ik de stad kennen. 

Rotterdam heeft me in de loop der jaren zoveel geleerd, en helemaal toen ik begon met hardlopen en oefende voor de Rotterdamse marathon. Doorzetten, doorpakken, niet opgeven: de energie van de stad motiveerde me om door te gaan, en dat zijn eigenschappen die ook van pas komen buiten het hardlopen. 

We bellen met elkaar terwijl jij in Marokko bent. Is het voor jou ook thuiskomen daar?
Ja, zeker weten! Ik ben bij familie hier, en ook al zijn we op totaal verschillende plekken opgegroeid, op de een of andere manier hebben we veel dezelfde trekjes en gewoontes. Aan die dingen zie en voel je dat je familie bent, ook al woon je nog zo ver uit elkaar. Die connectie blijkt dan toch erg sterk te zijn, en die herkenning zorgt ervoor dat ik me in Marokko ook thuis voel. 

De mensen in Marokko zijn ongelooflijk gastvrij, en in de Marokkaanse cultuur wordt heel anders met familie omgegaan dan hoe wij dat hier in Nederland doen. Je hebt nu zelf twee dochters, je hebt je eigen familie gecreëerd. Welke mooie eigenschappen uit beide culturen geef je ze mee?
In Marokko is iedereen familie. Je vrienden noem je je broers, je zegt oom en tante tegen mensen die niet je echte oom en tante zijn. En je familie staat altijd voor je klaar, om je te helpen wanneer je hulp nodig hebt, een arm om je heen te slaan wanneer het wat minder gaat, om je te vertellen dat je goed bent zoals je bent. Maar daarin gaat men ook weleens aan zichzelf voorbij. Alles voor de familie, zeg maar. Dus wat ik mijn dochters ook meegeef, is dat je voor jezelf moet opkomen, en dat het goed is om soms je eigen behoeftes op de eerste plek te zetten in plaats van jezelf weg te cijferen voor een ander. 

Je woont tegenwoordig in Amsterdam, maar je bent nog regelmatig in Rotterdam te vinden, onder andere voor je werk als conservator van FENIX, het migratiemuseum dat in 2025 opent op Katendrecht. De Havenloods publiceerde in 2023 een interview waarin je deze mooie woorden sprak: ‘Ik ben echt blij dat ik dit mag doen [over het werk bij FENIX], in Rotterdam, waar ik opgegroeid ben. Want je mag nooit vergeten waar je vandaan komt.’
Door mijn werk voor FENIX ben ik minstens twee keer per week in Rotterdam, en ook door mijn andere werk ben ik nog enorm verbonden met Rotterdam. Zo zit ik in de jury van het Beste Rotterdamse Boek. Ook schreef ik recent een verhaal voor de tentoonstelling De held, de schurk en de waarheid van Folkert de Jong. Die tentoonstelling is nog te zien tot 31 maart bij BRUTUS, en kan ik iedereen aanraden. 

Rotterdam is sinds ik hier kwam wonen op zo’n positieve manier gegroeid en heeft zichzelf uitgevonden tot de stad die het nu is, en dat waardeer ik juist nu ik in Amsterdam woon heel erg. Neem het zilveren Depot bijvoorbeeld, wat een geweldig ding is dat. Je verwacht zoiets in Los Angeles misschien, maar het staat gewoon hier in Rotterdam. 

Voor FENIX verzamel je objecten die iets vertellen over migratie. Welke bijzondere items en indrukwekkende verhalen ben je al tegengekomen en kunnen wij straks bewonderen in het museum?
Op de plek waar nu de Markthal staat, is eens een Davidsster gevonden. Die is hier waarschijnlijk terechtgekomen toen de Moren aan het eind van de 15e eeuw verdreven werden uit Spanje en deze kant op vluchtten. Die ster is door tientallen handen gegaan, heeft jaren en jaren onder de grond gelegen, en opeens geeft die grond het weer terug aan ons, om ons een verhaal te vertellen. 

Een ander mooi verhaal gaat over de schepen die vroeger vanaf Katendrecht naar bijvoorbeeld Canada vertrokken. De emigranten hielden bij het uitzwaaien een papieren lint vast, en de achterblijvers op de wal hielden het andere uiteinde van dat lint vast, tot het brak en de fysieke connectie met de plek waar het schip vandaan voer er niet meer was. Maar dat lint stond ook voor de onzichtbare verbinding die er altijd zou blijven met die plek. En precies op die plek wordt FENIX gerealiseerd. 

Je bent onderdeel van het Rotterdams Boekenbal-programma dat op 22 maart ter ere van de Boekenweek wordt georganiseerd bij Arminius. Het thema familie is een onderwerp dat ook regelmatig terugkomt in jouw werk, dus daar kun je wel mee uit de voeten?
Zeker! Ik weet nog niet precies wat ik ga doen, maar ik heb al vaker op het podium gestaan en daar over familie verteld. Over familie, zelfgekozen of niet, valt altijd wat te vertellen.